احکام و مقررات و انواع وصیت نامه

_{^{عناصر وصیت}} 

1- موصی یا همان وصیت کننده
2- موصی له : کسی که به نفع او وصیت می شود
3- موصی به : چیزی که به عنوان وصیت پرداخت می شود
4- وصی : کسی که به وصیت عمل می کند

^{_{شرایط شخص وصیت کننده یا موصی}}

1-  بلوغ
2- عقل
3- اختیار 
4- رشد
5- عدم خودکشی

_{^{انواع وصیت نامه}}

برای بررسی وصیت از نظر ماهوی، وصیت را به  دو قسم تملیکی و عهدی تقسیم می کنند:

_{^{وصیت تملیکی}}

عبارت است از اینکه کسی عین یا منفعتی را از مال خود برای زمان بعد از فوتش به دیگری مجانا تملیک کند. تملیک با قبول وصیت شونده پس از فوت وصیت کننده محقق می گردد اگرچه در وصیت بر افراد نامحدود و غیر محصور قبول آنها شرط نیست. لازم به ذکر است که قبول موصی له قبل از فوت موصی مؤثر نیست، زیرا موصی می تواند از وصیت خود منصرف شود اما چنانچه موصی له وصیت را بعد از فوت موصی قبول کند و موضوع وصیت را قبض کند، دیگر نمی تواند وصیت را رد کند.
 

_{^{وصیت عهدی}}

عبارت است از اینکه شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مامور می نماید. در وصیت عهدی کسی که مجری انجام وصیت قرار میگیرد در زمان زنده بودن وصیت کننده میتواند با این وصیت مخالفت کند و نپذیرد اما پس از مرگ وی، مجری باید به انجام آنچه که موضوع وصیت متوفی بوده عمل کند.

_{^{شرایط صحت وصیت نامه}}

اما برای تنظیم وصیت باید از نظر شکلی نیز اصولی رعایت شود تا آثار قانونی بر آن وصیت بار شود و بتوان بعد از مرگ موصی به آن عمل نمود. لازم به ذکر است در صورت عدم رعایت تشریفات تنظیم یک وصیت، آن وصیت نامه معتبر نبوده و نمی توان بر اساس آن اقدامی نمود.
وصیت کننده بطور قطع یقین باید اهلیت و مجاز به تصرف در اموال خود باشد. موصی می تواند در هر صورت از وصیت خود برگردد. اگر موصی وصیت دومی بر وصیت اول خود صادرنماید، در این صورت وصیت دوم مورد پذیرش بوده و به اجرا در می آید. طبق ماده 836 قانون مدنی هرگاه فرد دست به خودکشی بزند یا اعمالی که باعث جراحت و از بین رفتن خود شود و بعد از آن وصیت نماید، اگر از بین برود وصیت باطل می گردد و درصورتی که زنده بماند وصیت او نافذ می باشد.
موصی به باید مالیت و منفعت عقلایی، قابلیت نقل و انتقال داشته و در ملکیت موصی بوده و نباید متعلق به شخص ثالث باشد. وصیت کردن بر مال نامشروع باطل می باشد. وصیت کردن بر چیزی که بعدا موجود می شود صحیح است. به عبارتی وصیت کردن برحمل که به تبع موجود می شود صحیح است. مثل وصیت کردن بر فرزندی که در شکم مادر وجود دارد و به شرط زنده به دنیا آمدن صحیح می باشد. 

_{^{اشکال مختلف تنظیم وصیت}} 

^{_{1- به طور وصیت نامه رسمی}} 

در این نوع وصیت نامه افراد می توانند به دفاتر اسناد رسمی رجوع کنند و با تنظیم وصیت نامه در این دفاتر به وصیت تنظیمی خود اعتباری در حد و اندازه اسناد تظیم شده در دفترخانه اسناد رسمی ببخشند.
 

_{^{2- وصیت نامه خودنوشت}}

که ضرورتا باید دارای شرایط ذیل باشد
الف) تمام آن به خط موصی نوشته شده باشد
ب) دارای تاریخ روز و ماه و سال به خط موصی باشد
ج) به امضای موصی رسیده باشد

_{^{3- وصیت نامه سری}}

وصیت نامه ممکن است به خط موصی یا خط دیگری باشد ولی در هر صورت باید به امضای موصی برسد و به ترتیبی که برای امانت اسناد در قانون ثبت اسناد مقرر گردیده است در اداره ثبت اقامتگاه موصی یا محل دیگری که در آئین نامه وزارت دادگستری معین میگردد، امانت گذارده می شود (البته لازم به ذکر است طبق ماده 75 قانون ثبت اسناد و املاک: " هر کس بخواهد سند خود را در اداره ثبت اسناد به امانت بگذارد، باید آن را در پاکت یا لفاف دیگری که لاک و مهر شده گذاشته و شخصا روی پاکت، تاریخ تسلیم امانت را با تمام حروف در حضور مسوول دفتر قید کند و در صورتی که نتواند بنویسد باید دو نفر شاهد، تاریخ مزبور را روی لفافه یا پاکت نوشته، امضاء و مهر کنند.)
نکته - کسی که سواد ندارد نمی تواند به ترتیب سری وصیت نماید.
نکته - کسی که نمی تواند حرف بزند هرگاه بخواهد وصیت نامه سری تنظیم کند باید تمام وصیت را به خط خود نوشته و امضاء نماید و نیز در حضور مسوول دفتر رسمی روی وصیتنامه بنویسد که این برگ وصیتنامه اوست و در اینصورت مسوول دفتر باید باید روی پاکت یا لفافی که وصیتنامه در اوست بنویسد که عبارت مزبور را موصی در حضور او نوشته است.
نکته - وصیتنامه رسمی را موصی همه وقت می تواند به ترتتیبی که برای استرداد اسناد امانتی مقرر است استرداد نماید.
نکته - طبق ماده 291 قانون امور حسبی: " هر وصیتی که به ترتیب مقرر در بالا واقع نشده باشد، در مراجع رسمی پذیرفته نیست مگر اینکه اشخاص ذینفع در ترکه به صحت وصیت اقرار نماید."
نکته - در خصوص وصیتنامه عادی باید گفت برابر ماده ۲۹۱ قانون امور حسبی و رأي وحدت رویه شماره 54-1351/10/13 هیئت عمومی دیوان عالی کشور وصیت نامه عادی در صورتی قابلیت تأیید و تنفیذ از ناحيه محکمه را دارد که از ناحيه اشخاص ذینفع به صحت آن اقرار کنند. در غیر این صورت حتی اگر ادله اثباتی دیگری بر صحت وصیت نامه عادی وجود داشته باشد محکمه حق تأیید و تنفيذ وصیت نامه را نخواهد داشت. همچنین چنانچه بعضی از اشخاص ذی نفع بعضی مفاد وصیت نامه را تأیید و بعضی تأیید ننمایند صرفا در حق کسانی که وصیت نامه را تأیید و به صحت آن اقرار کرده اند قابل تنفيذ خواهد بود.

_{^{مواردی که دادگاه باید در دعوای تنفیذ وصیت نامه احراز نماید :}}

1- عدم رجوع وصیت کننده از وصیت
2-  قبول موصی له
3- عدم بطلان وصیتنامه
4- وجود شرایط قانونی صحت وصیتنامه

_{^{مستندات قانونی در خصوص احکام و مقررات وصیت نامه}}

جهت اطلاع از احکام و مقررات حاکم بر وصیت نامه مقررات زیر را مطالعه فرمایید :

متن قانون مدنی از ماده 825 تا ماده 860

‌ماده ۲۷۶ قانون امور حسبی
وصیت‌نامه اعم از اینکه راجع باشد به وصیت عهدی یا تملیکی منقول یا غیر منقول ممکن است به طور رسمی یا خودنوشت یا سری ‌تنظیم شود.
‌ماده ۲۷۷ قانون امور حسبی
ترتیب تنظیم وصیت‌نامه رسمی و اعتبار آن به طوری است که برای اسناد تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی مقرر است.
‌ماده ۲۷۸ قانون امور حسبی
وصیت‌نامه خودنوشت در صورتی معتبر است که تمام آن به خط موصی نوشته شده و دارای تاریخ روز و ماه و سال به خط موصی بوده‌ و به امضاء او رسیده باشد.
‌ماده ۲۷۹ قانون امور حسبی
وصیت‌نامه سری ممکن است به خط موصی یا به خط دیگری باشد ولی در هر صورت باید به امضاء موصی برسد و به ترتیبی که برای امانت اسناد در قانون ثبت اسناد مقرر گردیده در اداره ثبت اقامتگاه موصی یا محل دیگری که در آیین‌نامه وزارت دادگستری معین می‌گردد امانت گذارده‌ می‌شود.
‌ماده ۲۸۰ قانون امور حسبی
کسی که سواد ندارد نمی‌تواند به ترتیب سری وصیت نماید.
‌ماده ۲۸۱ قانون امور حسبی
کسی که نمی‌تواند حرف بزند هر گاه بخواهد وصیت‌نامه سری تنظیم کند باید تمام وصیت‌نامه را به خط خود نوشته و امضاء نماید و نیز‌در حضور مسئول دفتر رسمی روی وصیت‌نامه بنویسد که این برگ وصیت‌نامه او است و در این صورت مسئول دفتر باید روی پاکت یا لفافی که‌وصیت‌نامه در او است بنویسد که عبارت مزبور را موصی در حضور او نوشته است.
‌ماده ۲۸۲ قانون امور حسبی
وصیت‌نامه سری را موصی همه وقت می‌تواند به ترتیبی که برای استرداد اسناد امانتی مقرر است استرداد نماید.
‌ماده ۲۸۳ قانون امور حسبی
در موارد فوق‌العاده از قبیل جنگ یا خطر مرگ فوری و امراض ساریه و مسافرت در دریا که مراوده نوعاً مقطوع و به این جهت موصی نمی‌تواند به یکی از طرق مذکور وصیت کند ممکن است وصیت به طریقی که در مواد بعد ذکر می‌شود واقع شود.
‌ماده ۲۸۴ قانون امور حسبی
افراد و افسران نظامی و کسانی که در ارتش اشتغال به کاری دارند می‌توانند نزد یک نفر افسر یا هم‌ردیف او با حضور دو گواه وصیت‌خود را شفاهاً اظهار نمایند.
‌ماده ۲۸۵ قانون امور حسبی
در صورتی که نظامی یا کسی که در ارتش اشتغال به کاری دارد بیمار یا مجروح باشد ممکن است وصیت خود را در حضور رییس‌ بهداری ارتش و مدیر بیمارستان که موصی آنجا است اظهار نماید.
‌ماده ۲۸۶ قانون امور حسبی
اشخاصی می‌توانند به ترتیب مذکور در دو ماده قبل وصیت نمایند که در جنگ یا مامور عملیات جنگی باشند و یا در محلی زندانی یا‌ محصور باشند که مراوده‌ای با خارج نباشد.
‌ماده ۲۸۷ قانون امور حسبی
در سایر موارد مذکور در ماده ۲۸۳ موصی می‌تواند در حضور دو نفر گواه وصیت خود را اظهار نماید و یکی از آن دو گواه اظهارات او را‌با تعیین تاریخ روز و ماه و سال و محل وقوع وصیت نوشته و موصی و گواه‌ها آن را امضاء می‌نمایند و اگر موصی نتواند امضاء کند گواه‌ها این نکته را در‌وصیت‌نامه قید می‌کنند.
‌ماده ۲۸۸ قانون امور حسبی
اشخاصی که مطابق ماده ۲۸۴ و ۲۸۵ وصیت نزد آنها شده و همچنین گواه‌های مذکور در ماده قبل در اول زمان امکان باید در اداره ثبت‌اسناد یا محلی که در آیین‌نامه وزارت دادگستری تعیین می‌شود حاضر شده وصیت‌نامه را مطابق مقررات راجع به امانت گذاردن اسناد امانت بگذارند و‌ ضمناً اعلام کنند که این آخرین وصیت موصی است که با داشتن اهلیت اظهار داشته.
‌ماده ۲۸۹ قانون امور حسبی
در صورتی که اشخاص مذکور در ماده ۲۸۴ و ۲۸۵ اظهارات موصی را ننوشته باشند در اول زمان امکان نزد دادرس دادگاه بخشی که به‌ او دسترسی دارند حاضر شده و اظهارات موصی را با تاریخ و محل وقوع وصیت و اهلیت موصی شفاهاً اظهار می‌دارند. اظهارات مزبور در‌صورتمجلس نوشته شده و به امضاء دادرس دادگاه بخش و گواه‌ها می‌رسد.
‌ماده ۲۹۰ قانون امور حسبی
وصیتی که مطابق مواد قبل (‌در موارد غیر عادی) واقع می‌شود بعد از گذشتن یک ماه از تاریخ مراجعت و رسیدن موصی به محلی که‌ بتواند به یکی از طرق مذکور در ماده ۲۷۶ وصیت کند یا گذشتن یک ماه از تاریخ باز شدن راه و مرتفع شدن مانعی که به واسطه آن مانع نتوانسته موصی‌به یکی از طرق مذکور وصیت نماید بی‌اعتبار می‌شود مشروط به اینکه در مدت نامبرده موصی متمکن از وصیت باشد.
‌ماده ۲۹۱ قانون امور حسبی
هر وصیتی که به ترتیب مذکور در این فصل واقع نشده باشد در مراجع رسمی پذیرفته نیست مگر اینکه اشخاص ذینفع در ترکه به‌ صحت وصیت اقرار نمایند.
‌ماده ۲۹۲ قانون امور حسبی
هر دادگاه، اداره، بنگاه یا شخصی که وصیت‌نامه به او سپرده شده و نیز دادگاهی که در موارد فوق‌العاده وصیت در آنجا اظهار گردیده‌ مکلف است بعد از اطلاع به فوت موصی وصیت‌نامه یا صورتمجلس راجع به وصیت را به دادگاه بخشی که برای رسیدگی به امور راجع به ترکه متوفی صالح است بفرستد اعم از اینکه وصیت‌نامه نامبرده به حسب قانون قابل ترتیب اثر باشد یا نباشد و هر گاه وصیت‌نامه متعدد باشد باید تمام آنها فرستاده‌ شود.
‌ماده ۲۹۳ قانون امور حسبی
هر گاه کسی که وصیت‌نامه نزد او است خارج از مقر دادگاه بخش مذکور فوق باشد می‌تواند وصیت‌نامه را به دادگاه محل خود تسلیم‌ نماید و آن دادگاه مکلف است فوراً وصیت‌نامه را به دادگاه بخش نامبرده بفرستد.
‌ماده ۲۹۴ قانون امور حسبی
دادگاه بخش در آگهی که برای اداره یا تصفیه ترکه یا تصدیق حصر وراثت می‌شود قید می‌کند که هر کس وصیت‌نامه‌ای از متوفی نزد او‌است در مدت سه ماه به دادگاهی که آگهی نموده بفرستد و پس از گذشتن این مدت هر وصیت‌نامه‌ای (‌جز وصیت‌نامه رسمی و سری) ابراز شود از‌درجه اعتبار ساقط است.
‌ماده ۲۹۵ قانون امور حسبی
پس از گذشتن مدت مذکور فوق دادگاه بخش وقتی را برای افتتاح وصیت‌نامه تعیین و به اشخاصی که وراثت آنها معلوم است اطلاع‌می‌دهد که در وقت مزبور حاضر شوند.
‌ماده ۲۹۶ قانون امور حسبی
هنگام ابراز وصیت‌نامه دادرس دادگاه بخش باید با حضور نماینده دادستان یا مدیر دفتر صورتمجلسی مشتمل بر خلاصه وصیت و‌اینکه وصیت‌نامه در حضور او باز شده و خصوصیات وصیت‌نامه از قبیل مهر و موم و غیره تنظیم و به امضاء حضار برساند.
‌وصیت‌نامه سری را دادرس دادگاه بخش با حضور اشخاصی باز می‌نماید که لفاف آن را امضاء یا مهر کرده و در تاریخ باز کردن زنده و در مقر دادگاه‌ حاضر هستند.
‌اصل وصیت‌نامه که مطابق این ماده نزد دادرس دادگاه بخش باز می‌شود به دفتر امانات ثبت فرستاده می‌شود و رونوشت آن در دفتر دادگاه می‌ماند. اشخاص ذینفع می‌توانند از آن رونوشت بگیرند.
‌ماده ۲۹۷ قانون امور حسبی
بعد از باز شدن وصیت‌نامه دادگاه بخش به اشخاصی که وصیت به نفع آنها شده یا کسانی که وصی معین شده‌اند مراتب را اطلاع‌ می‌دهد.
‌ماده ۲۹۸ قانون امور حسبی
وصیت‌نامه وقتی معتبر است که تمام آن موجود باشد و ادعاء فقدان وصیت‌نامه اعم از اینکه این دعوی نسبت به تمام وصیت‌نامه یا‌ قسمتی از آن باشد مسموع نیست.
‌ماده ۲۹۹ قانون امور حسبی
ترتیب صدور سند مالکیت به نام ورثه یا موصی‌له نسبت به اموال غیر منقول که به نام مورث ثبت شده است در آیین‌نامه وزارت‌ دادگستری معین می‌شود.