آیا مبایعه نامه با درج ثمن فی المجلس بین پدر و فرزند صوری است ؟

^{_{پاسخ – امکان اثبات صوری بودن معامله با وجود واژه فی المجلس در مبایعه نامه بین پدر و فرزند}}

• معامله صوری بر دو قسم است ؛

1- حالت اول حالتی است که افراد هیچ گونه قصد جدی انشایی برای انعقاد قرارداد نداشته اند. (ماده 191 قانون مدنی) معامله صوری، معامله ای ساختگی و ظاهری، در قالب یکی از عقود معین یا نامعین می باشد که در آن، قصد که از شرایط اصلی صحت معاملات، (ماده 190 قانون مدنی) در هنگام انعقاد قرارداد و ایجاد معامله بوده، وجود نداشته و صرفا، به صورت ظاهری، منعقد شده و به همین علت، باطل و فاقد اثر است.

2- در حالت دوم افراد سعی میکنند ماهیت واقعی عمل خود را پنهان کنند. یعنی ماهیت حقوقی دیگری را به جای ماهیت واقعی عمل خود معرفی میکنند. به طور مثال زیاد رخ می دهد که افراد مبایعه نامه ای تنظیم می کنند و اموال خود را به نزدیکان خود انتقال می دهند اما همبستگی عوضین را از بین می برند و بیعی بدون پرداخت ثمن انجام می دهند که آنچه در عالم واقع رخ داده است بیع نبوده بلکه هبه بوده است .

• احراز قصد اصلی طرفین توسط دادگاه انجام می پذیرد و احکام و شرایط قصد واقعی افراد را دخیل در حکم می کنند؛ به طور مثال پس از اینکه برای دادگاه محرز شد که قصد واقعی طرفین هبه بوده نه بیع ، آثار عقد هبه مثل قابل رجوع بودن ، جایز بودن و … را به آن ترتیب می دهد. معامله نوع دوم باطل نیست. در واقع با اثبات چنین موضوعی، دادگاه ماهیت واقعی عمل انجام شده را اعلام میکند و احکام آن را جاری میداند. در مثال فوق، روابط طرفین تابع هبه خواهد بود نه بیع؛ مثلا هبه معمولا قابل رجوع است در حالیکه رجوع در بیع پیش‌بینی نشده است.

_{^{پاسخ به پرسش مخاطب در خصوص اثبات صوری بودن مبایعه نامه بین پدر و فرزند}}

♦  از صورت سوال چنین استنباط می شود که پدر شما قصدش بخشش و هبه به فرزندش بوده است که این امر خیلی متعارف است و معمولا هم قصد اصلی طرفین معامله همین است و ظاهر دلالت بر عقد می کند و این نوع قرارداد طبق متن فوق باطل نیست بلکه صحیح است. چونکه قالب عقد تغییر کرده است در ظاهر بیع بوده است اما حقیقت هبه است و چون قصد اینجا مختل نشده است عقد صحیح است و آثار عقد هبه جاری است.
♦  اگر ظاهر امر دلالت بر این داشته باشد که معامله ای رخ داده است ، شخصی که مدعی صوری بودن آن است باید آن را در دادگاه ثابت کند. چرا که اصل بر صحت معاملات است (اصالة الصحة) مگر اینکه خلاف آن اثبات شود.

_{^{مستندات قانونی - اثبات معامله صوری}}

ماده 190 قانون مدنی

براي صحت هر معامله شرايط ذيل اساسي است. 
1) قصد طرفين و رضاي آنها 
2) اهليت طرفين 
3) موضوع معين كه مورد معامله باشد 
4) مشروعيت جهة معامله 
 ماده 217 قانون مدنی

در معامله لازم نيست كه جهت آن تصريح شود ولي اگر تصريح شده باشد بايد مشروع باشد و الّا معامله باطل است. 

ماده 218 قانون مدنی

اگر پدری درطول حیات ملکی رو به اختیار به صورت مبایعه نامه به یکی از فرزندانش انتقال دهد ولی پولی ردوبدل نشود ودر قرارداد بصورت نقدا فی المجلس ذکر شود آیا بعد از فوت وراث میتوانند برمبنای ردوبدل نشدن پول ادعا کنند؟ یعنی میشود ثابت کرد که مبایعه نامه صوری بوده؟ هرگاه معلوم شود كه معامله با قصد فرار از دين بطور صوري انجام شده آن معامله باطل است.

ماده 218 مكرر قانون مدنی

هرگاه طلبكار به دادگاه دادخواست داده دلائل اقامه نمايد كه مديون براي فرار از دين قصد فروش اموال خود را دارد، دادگاه مي تواند قرار توقيف اموال وي را به ميزان بدهي او صادر نمايد كه در اين صورت بدون اجازه دادگاه حق فروش اموال را نخواهد داشت.